Ruch obrotowy Ziemi

Ruch obrotowy Ziemi jest przyczyną następowania po sobie dni i nocy. Ponadto sprawia, że w miejscach położonych na różnych południkach Słońce wschodzi i zachodzi o różnych porach.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Ziemia cały czas wiruje
Obecnie wiemy, że nasza planeta wiruje wokół własnej osi przechodzącej przez jej bieguny i środek. Gdybyśmy spojrzeli na Ziemię z kosmosu, zobaczylibyśmy, że obraca się z zachodu na wschód. Pełny obrót Ziemi wokół osi trwa 24 godziny, czyli dobę. Gdy jesteśmy na Ziemi, jej ruch obrotowy sprawia, że obserwujemy pozorną wędrówkę Słońca i gwiazd na niebie. Ciała niebieskie przesuwają się w stosunku do obserwatora ze wschodu na zachód.

Pozorny ruch gwiazd na niebie jest skutkiem ruchu obrotowego Ziemi. Widoczne na fotografii kreseczki obrazują zmianę położenia poszczególnych gwiazd w ciągu kilkudziesięciu minut. W centralnym punkcie znajduje się Gwiazda Polarna. 

Następowanie po sobie dni i nocy jest skutkiem ruchu obrotowego Ziemi

2. Dzień i noc to skutek ruchu obrotowego Ziemi
Słońce zawsze oświetla tylko połowę Ziemi i wtedy panuje na niej dzień, podczas gdy na drugiej, nieoświetlonej połowie panuje noc. Gdy po jednej stronie planety jest godzina 24:00, to po przeciwnej jest 12:00. Ruch obrotowy Ziemi powoduje, że obszary oświetlone i nieoświetlone ,,przesuwają się'' ze wschodu na zachód. W efekcie każde miejsce na Ziemi znajduje się raz po oświetlonej, a raz po nieoświetlonej stronie. Skutkiem wirowania Ziemi wokół własnej osi jest więc następowanie po sobie dni i nocy.

3. Przyroda w sieci:
 http://www.zegaratomowy.com/

4. Różnica czasu
Oprócz następowania po sobie dni i nocy skutkiem ruchu obrotowego Ziemi jest różnica czasu. Wynika ona z różnych momentów wschodu i zachodu Słońca w poszczególnych punktach na Ziemi. Im bardziej na wschód od danego miejsca, np. Warszawy, tym wschody i zachody Słońca następują wcześniej; im bardziej na zachód od tego miejsca, tym są późniejsze.

Los Angeles 05:00

Warszawa 14:00

Sydney 24:00

Na skutek różnicy czasu mieszkańcy Warszawy witają Nowy Rok o 9 godzin wcześniej niż mieszkańcy Los Angeles w Ameryce Północnej i o 10 godzin później niż mieszkańcy Sydney w Australii

Na przykład w Białymstoku Słońce wschodzi i zachodzi o 8 minut wcześniej niż w Warszawie, a w Szczecinie o 25 minut później niż w Warszawie. W najbardziej wysuniętym na wschód punkcie Polski wschody i zachody Słońca następują 40 minut wcześniej niż w punkcie najbardziej wysuniętym na zachód. Jedynie w miejscach leżących wzdłuż tego samego południka wschody i zachody Słońca następują o tej samej godzinie.
Różnicę czasu łatwo zaobserwować podczas dalekich podróży na wschód i na zachód, kiedy musimy przesuwać wskazówki zegarków. Warto zatem pamiętać, że podróżując na wschód przesuwamy wskazówki do przodu, np. z godziny 10:00 na 12:00, a podróżując na zachód - do tyłu, np. z godziny 10:00 na 8:00.

5. To najważniejsze! 

• Ziemia obraca się wokół własnej osi z zachodu na wschód.
• Skutkiem ruchu obrotowego Ziemi jest następowanie po sobie dni i nocy oraz różnica czasu w różnych punktach na naszej planecie.
• Na wschód od punktu, w którym się znajdujemy, Słońce wschodzi wcześniej, a na zachód od punktu, w którym się znajdujemy - później.

6. Czy wiesz, czy umiesz?
1. Jakie zjawisko jest przyczyną następowania po sobie dni i nocy?
2. Korzystając z mapy Polski, podaj, gdzie Słońce wschodzi wcześniej: w Zamościu czy we Wrocławiu.
*3. Korzystając z różnych źródeł informacji, wyjaśnij, czym jest tzw. zegar biologiczny. 
   

Do czego służą linie na globusie?

Aby można było określać położenie dowolnych punktów na Ziemi, wymyślono siatkę geograficzną. Składa się ona z linii nazywanych południkami i równoleżnikami, które przecinają się pod kątem prostym.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Co to jest siatka geograficzna?
Na powierzchni każdego globusa można zobaczyć dwa rodzaje linii, które wzajemnie się przecinają. Linie w kształcie półokręgów łączące bieguny Ziemi to południki. Wszystkie południki mają tę samą długość i wyznaczają kierunek północ-południe. Linie w kształcie okręgów przecinające się z południkami pod kątem prostym to równoleżniki. Biegną w kierunku wschód-zachód i są różnej długości. Najdłuższy z nich - równik - przebiega w połowie odległości między biegunami. Jego długość wynosi około 40 000 km. W miarę oddalania się od równika długość równoleżników maleje. 

 Południki i równoleżniki to linie umowne. Jednak w wielu miejscach na świecie zaznacza się je na powierzchni ziemi. Ciemnożółta linia na zdjęciu pokazuje, gdzie przebiega równik w miejscowości Mitad del Mundo w Ekwadorze. 

Południki i równoleżniki są liniami umownymi, można ich wykreślić nieskończenie wiele. Wybrane południki i równoleżniki, zaznaczone na globusie w regularnych odstępach, tworzą siatkę geograficzną, a zaznaczone na mapie, tworzą siatkę kartograficzną. Dzięki tym liniom na globusie lub mapie można określić kierunki geograficzne, które odpowiadają kierunkom na powierzchni kuli ziemskiej. Można też łatwiej odnajdywać różne obiekty i określać ich położenie. 

Południki

Równoleżniki

Siatka geograficzna

Siatka kartograficzna i główne kierunki geograficzne

2. Ziemię można umownie podzielić na półkule 
Kulę ziemską umownie podzielono na półkule, czyli dwie równe części. W zależności od płaszczyzny podziału wyróżnia się:

• półkulę północną i półkulę południową - płaszczyzną podziału jest równik;
• półkulę zachodnią i półkulę wschodnią - płaszczyznę podziału tworzą dwa południki: południk przebiegający w pobliżu obserwatorium w Londynie, nazywany południkiem zerowym (0 stopni), oraz będący jego kontynuacją południk leżący po przeciwnej stronie Ziemi, oznaczony jako południk 180 stopni.

Podział Ziemi na półkulę północną i półkulę południową

Podział Ziemi na półkulę zachodnią i półkulę wschodnią

Równik oraz południk: zerowy i 180 stopni dzielą kulę ziemską na cztery równe części

3. Krok po kroku 
Jak określić, na której półkuli znajduje się punkt A? 

1. Odszukaj na globusie równik.

2. Określ, czy punkt A leży na północ, czy na południe od równika. Jeśli na północ, to znaczy, że punkt A znajduje się na półkuli północnej, jeśli na południe - to znaczy, że na południowej (punkt A jest na półkuli północnej). 

3. Następnie odszukaj południk 0 stopni.

4. Ustal, czy punkt A znajduje się na wschód czy na zachód od południka 0 stopni. Jeśli leży na wschód, to znaczy, że jest na półkuli wschodniej, jeśli na zachód - to znaczy, że na zachodniej (punkt A jest na półkuli wschodniej). 

5. Postępując podobnie, możesz określić położenie pozostałych punktów zaznaczonych na rysunku, a także każdego innego punktu na kuli ziemskiej.

4. To najważniejsze! 

• Siatka geograficzna to układ południków i równoleżników na globusie.
• Siatka kartograficzna to układ południków i równoleżników na mapie.
• Płaszczyzna równika dzieli kulę ziemską na półkulę północną i półkulę południową.
• Płaszczyzna utworzona przez południk zerowy i południk 180 stopni dzieli kulę ziemską na półkulę zachodnią i półkulę wschodnią.
• Siatki geograficzna i kartograficzna ułatwiają określenie położenia punktu na kuli ziemskiej.

5. Czy wiesz, czy umiesz? 
1. Scharakteryzuj równoleżniki i południki.
2. Wyjaśnij, do czego służą siatki geograficzna i kartograficzna. 
3. Podaj, na jakie półkule dzielimy kulę ziemską.
4. Korzystając z mapy politycznej świata, ustal, na których półkulach leży Polska. 
      

    
 

Pole magnetyczne Ziemi

Ziemia działa jak ogromny magnes. Jej bieguny magnetyczne leżą blisko biegunów geograficznych. Dzięki temu można wyznaczać kierunki geograficzne za pomocą kompasu.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Co już wiemy o magnesach?
Poznając ciała stałe, dowiedzieliście się, że niektóre z nich mają właściwości magnetyczne. Magnesy silnie oddziałują na siebie i na przedmioty wykonane np. z żelaza, stali kobaltu czy niklu. Nie oddziałują natomiast na takie substancje, jak aluminium, miedź, drewno i szkło.
Każdy magnes ma dwa bieguny - północny, oznaczany literą N, oraz południowy, oznaczany literą S. Bieguny jednoimienne, czyli północny z północnym (N-N) oraz południowy z południowym (S-S), odpychają się, natomiast bieguny różnoimienne, czyli północny z południowym (N-S), przyciągają się. Właściwości magnetyczne substancji wykorzystuje się m.in. w kompasach. Ich głównym elementem jest magnes w kształcie cienkiej, swobodnie obracającej się blaszki, nazywamy igłą magnetyczną.  

Głównym elementem kompasu jest igła magnetyczna

 2. Warto wiedzieć
Magnes można rozmagnesować, czyli pozbawić właściwości magnetycznych, poprzez wstrząsanie, uderzanie lub ogrzanie do określonej temperatury, nazywanej temperaturą Curie (czyt. kiri) Dla żelaza wynosi około 770 stopni C.

3. Jak otrzymać magnes? 
Naturalne właściwości magnetyczne wykazują zaledwie kilka substancji zawierających żelazo, nikiel lub kobalt nabiorą właściwości magnetycznych. Aby tak się stało, trzeba je namagnesować, czyli umieścić w pobliżu magnesu. Łatwo na przykład namagnesować opiłki żelaza. Wystarczy je rozsypać wokół magnesu sztabkowego wzdłuż linii krzywych. Przestrzeń, w której  zachodzą oddziaływania magnetyczne, jest nazywana polem magnetycznym. Linie, wzdłuż których układają się opiłki, to linie pola magnetycznego. Ich największe zagęszczenie obserwuje się przy biegunach. 

Linie pola magnetycznego wokół magnesu sztabkowego

 4. Krok po kroku
Jak wykonać najprostszy kompas? 
1. Przygotuj: stalowy gwóźdź, kawałek styropianowej tacki o wymiarach 3 cm x 1 cm, magnes sztabkowy, niebieski i czerwony flamaster, niewielką miskę z wodą, kompas.

2. Namagnesuj gwóźdź, przesuwając wzdłuż niego jednym z biegunów magnesu, zawsze w jedną stronę, tak jak pokazano na rysunku, przez ok. 2 min. Następnie odłóż magnes sztabkowy daleko od gwoździa, np. na koniec stołu. 

3. Jedną z dłuższych krawędzi styropianu zaznacz niebieskim flamastrem, a przeciwległą - czerwonym.

4. Połóż gwóźdź na styropianie w taki sposób, aby jego ostrze wystawało poza krawędź oznaczoną kolorem niebieskim. 

5. Ostrożnie połóż styropian z gwoździem na powierzchni wody. Po pewnym czasie zatrzyma się on w określonej pozycji. Ostry koniec gwoździa wskaże ci północ. Możesz porównać jego wskazanie ze wskazaniem kompasu. 

6. Obróć styropian z gwoździem o 90 stopni i puść. Styropian ponownie obróci się tak, że ostry koniec gwoździa wskaże północ. 

Ustawienie igły magnetycznej w polu magnetycznej Ziemi

 5. Dlaczego kompas wskazuje kierunek północ-południe?
Ziemia, podobnie jak magnes sztabkowy, wytwarza pole magnetyczne. Swobodnie obracająca się igła magnetyczna kompasu po pewnym czasie ustawia się wzdłuż linii pola magnetycznego Ziemi. Ponieważ bieguny różnoimienne przyciągają się, to północny biegun igły magnetycznej kompasu ustawia się w kierunku południowego bieguna magnetycznego Ziemi, a południowy biegun igły - w kierunku północnego bieguna magnetycznego Ziemi. Ziemskie bieguny magnetyczne znajdują się blisko biegunów geograficznych (choć się z nimi nie pokrywają). Dlatego północny biegun igły magnetycznej wskazuje w przybliżeniu północny biegun geograficzny, a południowy biegun igły wskazuje w przybliżeniu południowy biegun geograficzny. 

6. Czy igła magnetyczna zawsze wskazuje kierunek północ-południe?
Igła magnetyczna po odchyleniu wraca do swego pierwotnego położenia i wskazuje kierunek północ-południe. Jeśli jednak zbliżymy do niej magnes, to wskutek oddziaływań magnetycznych jej położenie się zmieni. Jej wskazania mogą zakłócić także stalowe konstrukcje, linie energetyczne oraz naturalne złoża minerałów, np. rudy żelaza.

7. Warto wiedzieć
Niektóre zwierzęta wykorzystują pole magnetyczne Ziemi do orientowania się w przestrzeni. Niektóre ptaki, m.in. gołębie i bociany, mają w mózgu niewielkie struktury o właściwościach magnetycznych. Dzięki nim ,,wiedzą'', gdzie się znajdują i nie błądzą, odbywając dalekie wędrówki.

8. Na własne oczy 
Jak działa kompas w pobliżu różnych przedmiotów?

Potrzebne materiały: Kompas, magnes sztabkowy, stalowy gwóźdź, metalowa łyżeczka do herbaty, nożyczki, ołówek, gumka do ścierania.

Przebieg doświadczenia: Połóż kompas na stole i poczekaj, aż igła magnetyczna się zatrzyma. Następnie zbliżaj do kompasu kolejne przedmioty.

Obserwacje: Zwróć uwagę, jak zmieniają się wskazania kompasu, gdy zbliżasz do niego poszczególne przedmioty.   

Wniosek: Samodzielnie sformułuj wniosek i zapisz w zeszycie. 

9. To najważniejsze!

• Wokół Ziemi istnieje pole magnetyczne. Magnetyczny biegun południowy Ziemi znajduje się w pobliżu północnego bieguna geograficznego, a magnetyczny biegun północny - w pobliżu południowego bieguna geograficznego.
• Igła magnetyczna kompasu oddziałuje z polem magnetycznym Ziemi, dlatego wskazuje kierunek północ-południe.
• Działanie kompasu mogą zakłócić inne magnesy, przedmioty wykonane ze stali, linie energetyczne oraz złoża rud żelaza. 

10. Czy wiesz, czy umiesz?
1. Wyjaśnij, w jaki sposób wyznaczyć bieguny niepomalowanego magnesu, mając do dyspozycji magnes sztabkowy. 
2. Wyjaśnij, dlaczego igła magnetyczna kompasu wskazuje kierunek północ-południe.
3. W powieści Juliusza Verne'a (czyt. werna) Piętnastoletni kapitan przebiegły Negoro podłożył siekierę pod kompas. Wyjaśnij, dlaczego od tego momentu statek, zamiast płynąć na wschód, popłynął na południowy wschód. 
*4. Jak ustawiłaby się igła kompasu, gdyby znalazła się na północnym biegunie magnetycznym Ziemi i miała pełną swobodę ruchu w przestrzeni? 

    

        

       

Ziemia - nasza planeta

Wiele tysięcy lat temu ludzie myśleli, że Ziemia jest płaska. My wiemy, że ma kształt zbliżony do kuli i jest jedyną planetą, na której stwierdzono istnienie życia.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Ziemia - planeta życia
Obecnie Ziemia jest jedyną znaną planetą, na której istnieje życie. Do powstania i rozwoju życia na Ziemi przyczyniło się kilka czynników. Jednym z nich jest odległość naszej planety od Słońca, która zapewnia odpowiednią do życia ilość energii w postaci promieniowania słonecznego. Drugim czynnikiem jest obecność atmosfery, chroniącej powierzchnię Ziemi przed szkodliwym dla organizmów promieniowaniem i utratą ciepła.
Życiu organizmów sprzyja także skład atmosfery. Zawiera ona azot, tlen oraz niewielkie ilości dwutlenku węgla i innych gazów. Tlen umożliwia organizmom oddychanie, a dzięki dwutlenkowi węgla rośliny mogą przeprowadzać fotosyntezę, czyli się odżywiać.
Kolejnym czynnikiem decydującym o istnieniu życia na Ziemi jest woda w stanie ciekłym.

Atmosfera Ziemi, potocznie nazywana powietrzem, składa się głównie z azotu i tlenu 

2. Ziemia ma kształt zbliżony do kuli
Poglądy na temat kształtu Ziemi zmieniały się w ciągu wieków kilkakrotnie. To, że jest kulista, uznano ostatecznie dopiero na początku XVI w.
Ziemia istnieje już ok. 4,5 miliarda lat i cały czas obraca się wokół własnej osi. Oś ziemska to umowna linia prosta, która łączy bieguny północny z południowym i przebiega przez środek planety. W skutek obracania się dookoła własnej osi przez tak długi czas Ziemia uległa spłaszczeniu na biegunach. Dlatego jej kształt jest jedynie zbliżony do kuli. Inną, choć mniej istotną przyczyną tego, że Ziemia nie jest idealną kulą, jest występowanie powierzchni wzniesień, np. gór, i zagłębień - dolin i kotlin. Biorąc jednak pod uwagę wielkość naszej planety, jej odkształcenia od idealnie kulistego kształtu są niewielkie. Dlatego zwyczajowo mówi się, że Ziemia jest kulą.
Skutki spłaszczenia Ziemi mogą być zaskakujące. Na przykład najwyższy szczyt na Ziemi - Mount Everest (8850 m n.p.m.) nie jest miejscem najbardziej oddalonym od środka Ziemi. Miejscem tym jest szczyt wulkanu Chimborazo (czyt. czimborazo) w Ameryce Południowej, znajdujący się na wysokości 6310 m n.p.m. Chimborazo leży w pobliżu równika, a Mount Everest daleko od niego, więc odcinek łączący środek Ziemi ze szczytem Mount Everest jest krótszy niż odcinek łączący środek Ziemi ze szczytem Chimborazo. 

  Wymiary Ziemi. Promień biegunowy jest krótszy od promienia równikowego, co dowodzi, że Ziemia nie jest kulą 

3. Warto wiedzieć 
Pierwsze przypuszczenia, że Ziemia jest kulista, wysnuto w starożytności, kiedy zauważono, że odpływające statki jakby zanurzają się w morskiej toni - najpierw znikają burty, potem żagle, a w końcu najwyższe maszty. Gdyby Ziemia była płaska, oddalające się statki byłyby widoczne w całości, tyle że coraz mniejsze.

Przez środek Ziemi i przez jej dwa bieguny przebiega oś ziemska

 

Globus jest modelem Ziemi i ma kształt kulisty

4. Globus - model Ziemi 
Globus jest modelem Ziemi wykonanym w zmniejszeniu, czyli w skali. Przez jego środek oraz bieguny - północy i południowy - biegnie oś. Wokół niej globus kręci się tak, jak Ziemia obraca się wokół swojej osi. Większość globusów używanych w szkole jest wykonana w skali 1 : 40 000 000.
Najczęściej na globusach przedstawia się ukształtowanie powierzchni Ziemi lub podział polityczny świata z zaznaczonymi terytoriami państw, ich stolicami i większymi miastami.

5. To najważniejsze! 

• Ziemia jest jedyną znaną planetą, na której istnieje życie.
• Ze względu na spłaszczenie przy biegunach Ziemia nie jest idealną kulą.
• Ziemia cały czas obraca się wokół swojej osi. Oś ziemska to umowna linia prosta łącząca bieguny Ziemi i przebiegająca przez jej środek.
• Modelem Ziemi wykonanym w zmniejszeniu, czyli w skali, jest globus.

6. Czy wiesz, czy umiesz?
1. Przedstaw czynniki, dzięki którym na Ziemi istnieje życie
2. Wyjaśnij, dlaczego Ziemia nie ma kształtu idealnej kuli.
3. Korzystając z dodatkowych źródeł wiedzy, wymień trzy rodzaje globusów, które różnią się przedstawianymi na nich informacjami. 
 
  



 

Układ Słoneczny

W centrum Układu Słonecznego znajduje się Słońce - gwiazda, która oświetla i ogrzewa krążące wokół niej inne ciała niebieskie. Jednym z tych ciał jest planeta, na której żyjemy - Ziemia. 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Z czego się składa Układ Słoneczny?
Układ Słoneczny składa się ze Słońca i krążących wokół niego ciał niebieskich, do których należą planety, planety karłowate, księżyce i małe ciała niebieskie, takie jak komety, planetoidy, meteoroidy.

2. Słońce jest ogromną, rozżarzoną gazową kulą 
Słońce jest gwiazdą i jak każda gwiazda jest źródłem energii emitowanej m.in. w postaci światła i ciepła. To ogromna, rozżarzona gazowa kula, w której wnętrzu panuje temperatura kilkunastu milionów stopni Celsjusza. Dzięki docierającej do Ziemi odpowiedniej ilości energii słonecznej możliwe było pojawienie się na niej i trwanie życia.

 Powierzchnia Słońca jest niejednorodna. Jaśniejsze obszary to miejsca, gdzie temperatura jest wyższa. 

3. Wokół Słońca krąży osiem planet 
Planety, w przeciwieństwie do gwiazd, nie świecą własnym światłem. Są widoczne, ponieważ odbijają światło słoneczne. Obiegają Słońce po orbitach o kształcie zbliżonym do okręgu, leżących niemal w jednej płaszczyźnie. Kierunek ruchu planet jest taki sam, jak kierunek obrotu Słońca wokół własnej osi. Niektóre planety są otoczone gazową powłoką, czyli atmosferą.
Najbliżej Słońca znajdują się cztery planety: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars, które tworzą grupę planet typu ziemskiego. Są skaliste i mają kształt zbliżony do kuli. Planety znajdujące się za orbitą Marsa: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun - tworzą grupę planet olbrzymów. Są to kule bardzo gęstego gazu, dlatego nie mają stałej powierzchni. Jedna z nich - Jowisz - jest największą planetą Układu Słonecznego.

4. Planety karłowate
Planety karłowate są ciałami niebieskimi o wielkości pośredniej między planetami a małymi ciałami niebieskimi. Okrążają Słońce podobnie jak planety. Wśród pięciu obiektów uznanych za planety karłowate cztery znajdują się poza orbitą Neptuna. Największą z nich jest Pluton. Piąta - Ceres - znajduje się w pasie planetoid między orbitą Marsa a orbitą Jowisza.

 Mars jest nazywany czerwoną planetą ze względu na kolor pokrywających go skał. Białe obszary wokół jego biegunów to prawdopodobnie lód. 

 Pluton jest największą znaną planetą karłowatą. Od czasu odkrycia w XX w. do 2006 r. był uznawany za dziewiątą planetę Układu Słonecznego

5. Przyroda w sieci:
http://www.astronomia.biz.pl/

6. Budowa Układu Słonecznego
W centrum Układu Słonecznego znajduje się Słońce - ogromna gwiazda emitująca olbrzymie ilości światła i ciepła. Wokół niej krąży wiele ciał niebieskich, w tym 8 planet o różnej wielkości i budowie.
Cztery z nich są skaliste, a cztery gazowe. Łączna masa planet jest 700 razy mniejsza niż masa Słońca.

Słońce 

• średnica: 1 392 000 km
• szacowana temperatura jądra: 13 600 000 stopni C

Merkury 

• średnica: 4880 km
• odległość od Słońca: 60 mln km
• czas obiegu: 3 miesiące
• temperatura na powierzchni: od -160 stopni C (po stronie nieoświetlonej) do 430 stopni C (po stronie zwróconej ku Słońcu)
• brak atmosfery
• brak księżyców

Wenus

• średnica: 12 100 km
• odległość od Słońca: 110 mln km
• czas obiegu: 7 miesięcy 
• temperatura na powierzchni: ok. 460 stopni C
• atmosfera bardzo gęsta, przeważa w niej dwutlenek węgla
• brak księżyców

Ziemia

• średnica: 12 740 km
• odległość od Słońca: 150 mln km
• czas obiegu: 1 rok
• temperatura na powierzchni: od -80 stopni C do 50 stopni C
• atmosfera składa się głównie z azotu i tlenu
• 1 księżyc   

Mars

• średnica: 6780 km
• odległość od Słońca: 230 mln km
• czas obiegu: 2 lata
• temperatura na powierzchni: od -90 stopni C do 20 stopni C
• bardzo rozrzedzona atmosfera, w której przeważa dwutlenek węgla
• 2 księżyce

Jowisz

• średnica: 139 820 km
• odległość od Słońca: 800 mln km
• czas obiegu: 12 lat 
• temperatura: ok. -145 stopni C
• nie ma stałej powierzchni
• atmosfera składa się z wodoru i helu, które stopniowo przechodzą w stan ciekły
• dotychczas odkryto 67 księżyców

Saturn

• średnica: 116 460 km
• odległość od Słońca: 1400 mln km
• czas obiegu: 29 lat
• temperatura: ok -180 stopni C
• nie ma stałej powierzchni
• atmosfera składa się z wodoru i helu, które stopniowo przechodzą w stan ciekły
• liczne pierścienie
• dotychczas odkryto 62 księżyce

Uran

• średnica: 50 720 km
• odległość od Słońca: 2900 mln km
• czas obiegu: 84 lata 
• temperatura: ok. -200 stopni C
• nie ma stałej powierzchni
• głównymi składnikami atmosfery są wodór i hel 
• dotychczas odkryto 27 księżyców

Neptun

• średnica: 49 240 km
• odległość od Słońca: 4500 mln km
• czas obiegu: 165 lat
• temperatura: -200 stopni C
• nie ma stałej powierzchni
• głównymi składnikami atmosfery są wodór i hel 
• dotychczas odkryto 14 księżyców 

 

nów

pełnia

  Widoczne z Ziemi zmiany oświetlenia Księżyca nazywamy fazami Księżyca. Każda faza (np. pełnia) powtarza się co 29,5 dnia

7. Wiele planet w Układzie Słonecznym ma księżyce
Księżyce to naturalne satelity, czyli obiekty kosmiczne obiegające niektóre planety i planety karłowate. Na przykład Jowisz ma aż 67 księżyców, a Ziemia tylko jeden. Księżyc okrąża Ziemię w ciągu ok. 28 dni. Mniej więcej tyle samo trwa jego obrót wokół własnej osi, dlatego jest stale zwrócony ku Ziemi tą samą stroną (półkulą). 

8. Małe ciała niebieskie
Planetoidy to małe ciała niebieskie zbudowane ze skał. Są ich miliony, większość krąży wokół Słońca między orbitą Marsa a orbitą Jowisza oraz poza orbitą Neptuna. 
Meteoroidy są mniejsze niż planetoidy. Większość z nich spala się, wlatując w atmosferę, co daje efekt w postaci meteorów, potocznie nazywanych spadającymi gwiazdami. Meteory, które spadną na Ziemię lub inne ciało niebieskie, nazywane są meteorytami. Uderzając w skalistą powierzchnię ciał niebieskich, tworzą okrągłe zagłębienia, czyli kratery.
Komety są zbudowane głównie z lodu i pyłu. Mają kilka kilometrów średnicy i najczęściej nadlatują z zimnych obrzeży Układu Słonecznego. Gdy kometa zbliży się do Słońca, pod wpływem ciepła ulatniają się z niej gazy i pyły, które tworzą za nią charakterystyczny, rozświetlony ,,warkocz''. 

9. Warto wiedzieć 
Największym odnalezionym na Ziemi meteorytem jest meteoryt Hoba, odkryty w południowo-zachodniej Afryce. Składa się głównie z metali - żelaza i niklu. Waży 60 ton. 

 10. Warto wiedzieć
Najbardziej znaną kometą jest kometa Halleya. Zaobserwowano ją już w III w. p. n. e. W pobliżu Ziemi przelatuje średnio co 76 lat. Ostatni raz widziano ją w 1986 r. 

Dowiedz się więcej
11. Poznawanie kosmosu 

• 1957 - Związek Radziecki wprowadza na orbitę Ziemi pierwszego sztucznego satelitę o nazwie Sputnik 1.
• 1961 - pierwszy człowiek w Kosmosie. Rosjanin Jurij Gagarin w ciągu godziny i 48 minut okrąża Ziemię statkiem kosmicznym Wostok 1.
• 1969 - 1972 - na Księżycu ląduje kolejno sześć amerykańskich załóg. Neil Armstrong (czytaj: nil armstrong) i Edwin Aldrin (czytaj: edłin oldrin) to pierwsi ludzie, którzy stanęli na Księżycu.
• 1978 - pierwszy i jedyny dotychczas Polak - Mirosław Hermaszewski - odbywa podróż kosmiczną na pokładzie rosyjskiego statku Salut 6.
• 1981 - start amerykańskiego wahadłowca Columbia. Wahadłowce to statki kosmiczne wielokrotnego użytku. Na orbitę były wynoszone przez rakiety, a lądowały jak samoloty. 
• 1998 - rozpoczęcie budowy Międzynarodowej Stacji Kosmicznej - ogromnego laboratorium badawczego, w którym jednocześnie może przebywać 6 kosmonautów. 

W badaniach Kosmosu wielkie znaczenia mają bezzałogowe sondy kosmiczne. Niektóre z nich wylądowały na Księżycu, Wenus i Marsie oraz na jednej z planetoid. Inne zbliżyły się do pozostałych planet Układu Słonecznego i dostarczyły o nich wielu informacji.

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna okrąża Ziemię 16 razy na dobę

12. To najważniejsze!

• W centrum Układu Słonecznego znajduje się Słońce, które oświetla i ogrzewa krążące wokół niego planety i inne ciała niebieskie.
• Wokół Słońca krąży 8 planet. Cztery z nich są skaliste (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars), a cztery gazowe (Jowisz, Saturn, Uran i Neptun).
• Wokół niektórych planet krążą naturalne satelity, czyli księżyce.
• W Układzie Słonecznym znajdują się także planety karłowate, planetoidy, meteoroidy i komety. 

13. Czy wiesz, czy umiesz?
1. Wymień ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny.
2. Wymień planety Układu Słonecznego od położonej najbliżej Słońca do najdalszej.
3.  Podaj, które planety Układu Słonecznego mają skalistą powierzchnię, a które są gazowymi kulami.
*4. Korzystając z dostępnych źródeł informacji, wyjaśnij dlaczego na Księżycu nie ma życia.