Czym jest Wszechświat?

 Wszechświat jest przeogromny. Są w nim galaktyki składające się z miliardów gwiazd. W galaktyce o nazwie Droga Mleczna znajduje się Układ Słoneczny, a jedną z planet tego układu jest Ziemia.
1. Z czego składa się Wszechświat?
Wszechświat, czyli kosmos, to przeogromna przestrzeń, której kształtu ani wielkości nie udało się, jak na razie, określić. Zawiera w sobie wszystko, co istnieje zarówno w postaci materii, jak i energii. Materia jest zawarta głównie w niezliczonej liczbie ciał niebieskich, do których należą m.in. gwiazdy i planety.
Gwiazdy to ogromne gazowe kule będące źródłem olbrzymich ilości energii wysyłanej w postaci promieniowania, m.in. w postaci światła i ciepła. Natomiast planety to skalne lub gazowe kule krążące wokół gwiazd. 
Badaniem Wszechświata i zachodzących w nim zjawisk zajmuje się astronomia. Jest to jedna z najstarszych nauk, ponieważ ludzie już od najdawniejszych czasów obserwowali niebo i widoczne na nim obiekty. 

2. Błąd starożytnych astronomów 
Już wiele tysięcy lat temu ludzie zaobserwowali, że gwiazdy co noc zachowują niezmienne położenie względem siebie. Dostrzegli też ciała niebieskie, które zmieniają położenie w stosunku do gwiazd. Nazwali je planetami, czyli wędrującymi gwiazdami (od greckiego słowo planetes - wędrujący). Jednocześnie zauważyli, że niebo się ,,obraca'' bo Słońce, gwiazdy i Księżyc zmieniają położenie względem obserwatora. Spostrzeżenia te doprowadziły starożytnych astronomów do błędnego wniosku, że w centrum Wszechświata znajduje się nieruchoma Ziemia, która jest okrążana przez Słońce, Księżyc oraz planety. Wszystkie zaś ciała niebieskie otacza, obracające się ze wschodu na zachód, sklepienie niebieskie pełne gwiazd. 
Pogląd ten, znany jako teoria geocentryczna (od greckiego słowa geo - Ziemia i łacińskiego słowa centrum - środek), przetrwał wiele stuleci. Został podważony dopiero w XVI w. przez Mikołaja Kopernika. 

 W geocentrycznym modelu Wszechświata w centrum znajduje się nieruchoma Ziemia, wokół której krążą: Księżyc, Słońce i 5 planet - Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn. Za granicę Wszechświata uważano sklepienie niebieskie z gwiazdami

 W heliocentrycznym modelu Wszechświata w centrum znajduje się Słońce, które jest okrążane przez 6 planet, w tym Ziemię. Granicę Wszechświata, tak samo jak w modelu geocentrycznym, stanowi sklepienie niebieskie z gwiazdami 

3. Warto wiedzieć 
Starożytni astronomowie, podobnie jak Mikołaj Kopernik, znali tylko pięć planet poza Ziemią: Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna. Najdalsze planety, Uran i Neptun, zostały odkryte dopiero w XIX i XX w. 

4. Warto wiedzieć
Już w starożytności astronomowie wyróżniali na niebie skupiska gwiazd - gwiazdozbiory. Nadawali im nazwy zwierząt, postaci mitologicznych i przedmiotów, np. Wielka Niedźwiedzica, Centaur, Orion czy Waga.  

5. ,,Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię'' 
W 1543 r. Mikołaj Kopernik w dziele O obrotach sfer niebieskich przeanalizował powstałe do jego czasów teorie budowy Wszechświata i udowodnił prawdziwość jednej z nich, zwanej teorią heliocentryczną (od greckiego słowa helios - Słońce i łacińskiego słowa centrum - środek). Zgodnie z tą teorią Słońce i planety tworzą układ planetarny nazywany Układem Słonecznym. W środku Układu Słonecznego znajduje się Słońce, które jest okrążane przez planety wirujące wokół własnych osi. Planety obiegają Słońce po torach nazywanych orbitami. 
Teoria heliocentryczna wyjaśniła, że obserwowany z Ziemi ruch sklepienia niebieskiego jest pozorny. Jego przyczynami są: 

• ruch obrotowy Ziemi, czyli obroty wokół własnej osi

• ruch obiegowy Ziemi, czyli krążenie wokół Słońca

Większość naukowców współczesnych Kopernikowi nie zaakceptowała wyników jego badań, Kościół zaś zakazał rozpowszechniania książek poświęconych teorii heliocentrycznej. Ostatecznie uznano ją dopiero w XVII w. O tym, że jest prawdziwa, możemy się sami przekonać, oglądając filmy i zdjęcia wykonane ze statków kosmicznych. 

 Tak wygląda centrum Drogi Mlecznej sfotografowane przez krążący wokół Ziemi teleskop Hubble'a

6. Warto wiedzieć 
Pierwszym uczonym, który opracował heliocentryczny model Wszechświata był Arystarch, grecki astronom żyjący w III w. p. n. e. Model Arystarcha został odrzucony przez współczesnych mu uczonych. Mikołaj Kopernik był pierwszym astronomem, który wykazał jego prawdziwość. 

Mikołaj Kopernik (1473 - 1543)

 7. Współczesna wiedza o Wszechświecie
Zarówno w teorii geocentrycznej, jak i heliocentrycznej z czasów Kopernika Wszechświat jest ograniczony do przestrzeni otoczonej sklepieniem niebieskim usianym gwiazdami. Dziś wiemy, że Wszechświat powstał ok. 14 miliardów lat temu i jest przeogromny. Znajdują się w nim miliardy gwiazd tworzą skupienia zwane galaktykami. Nie wiadomo dokładnie, ile galaktyk istnieje we Wszechświecie. Jedni naukowcy są zdania, że jest ich około 150 miliardów, inni - że wiele, wiele więcej. Galaktyki mają różne kształty, np. spiralny, owalny i wirują z ogromną szybkością wokół swych środków.
Układ Słoneczny, do którego należy Ziemia, jest mikroskopijnym pyłkiem w gigantycznym Wszechświecie. Znajduje się na peryferiach galaktyki o nazwie Droga Mleczna. 

8. Warto wiedzieć 
Dotychczas odkryto około 700 układów planetarnych. Pierwszy pozasłoneczny układ planetarny został odkryty przez polskiego astronoma Aleksandra Wolszczana w 1992 roku. 

9. To najważniejsze! 

• Wszechświat to przestrzeń wypełniona materią i energią. 
• Materia jest skupiona m.in. w gwiazdach, planetach i innych ciałach niebieskich.
• Według teorii geocentrycznej Ziemia stanowi centrum Wszechświata, a wokół niej krążą inne ciała niebieskie, w tym Słońce.
• Według teorii heliocentrycznej, w centrum Układu Słonecznego znajduje się Słońce, wokół którego krążą planety.
• Gwiazdy tworzą skupienia zwane galaktykami. W jednej z galaktyk - Drodze Mlecznej - znajduje się Układ Słoneczny.

10. Czy wiesz, czy umiesz? 
1. Wyjaśnij, czym jest Wszechświat i z czego się składa.
2. Przedstaw różnicę między geocentryczną a heliocentryczną teorią budowy Wszechświata
3. Wyjaśnij, czym są galaktyki, i podaj, w której znajduje się Układ Słoneczny. 
4. Na podstawie różnych źródeł informacji przygotuj krótką notatkę o Mikołaju Koperniku